Często spotykamy się z
nazwami dawnych miar, o których mało wiemy. Pragnę przybliżyć niektóre pojęcia.

   Miary długości:
   sążeń 1,787 m. (2,13 m.)
   łokieć 0,59 m. (od 0,57 do 0,66 m.)
   stopa 0,29 m.
   sztych 0,198 m.
   dłoń 0,074 m.
   palec 0,024 m.
   zagon 133,99 m.
   sznur 44,66 m.
   pręt 4,46 m.
   ławka 0,0446 m.
   cal 0,024 m.
   mila 8534 – 7532 m.
   staja milowa 1,066 m.
   pręt pruski 3,766 m.
   Miary objętości
   łaszt = 30 korcy, od 3280 do 3900 litrów
   korzec = 8 miarek = 32 garnce, od 120 do 128 litrów
   miarka = 4 garnce, około 15 litrów
   garniec = 4 kwaterki, od 2,7 do 4 litrów
   beczka = 72 garnce, od 100 do 271 litrów
   konew = 5 garncy, około 18,8 litrów
   scheffel = około 1 korca, od 54 do 74,9 litrów
   mecek (metze) = od 3,47 do 4,68 litrów
   stągiew = 200 litrów
   ohm = 137 litrów
   anker = 34,35 litrów
   Miary powierzchni pola

Tu objaśnione będą tylko jednostki związane z gruntami (polami) w gospodarstwie.  Włóka i łan
	Jest różnica w pojęciach włóki i łanu, chociaż określają taką samą powierzchnię. W historii określono obszar w zależności od okresu od 16 do 25 hektarów
 (najczęściej 16,8 – 19 ha). Łan znany w Polsce przynajmniej od XIII wieku oznaczał wymiar całego gospodarstwa łącznie z łąkami, wygonami itp. Były różne łany,
np. frankońskie, chełmińskie, kmieciowe większe (pół łanu frankowskiego), kmieciowe mniejsze (ćwierć łanu frankowskiego. Łan frankoński miał przeszło 40 mórg,
łan chełmiński 30 mórg. Były też łany staropolskie o 126 morgach, czyli trzechłanowe frankońskie lub czterołanowe chełmińskie). Odmianą jest też łan wójtowski
czy sołecki o 90 morgach, inaczej trzy łany chełmińskie. Wielkość łanu jako jednostki gospodarczej obliczona była według sił przeciętnej rodziny tak żeby bez obcej
pomocy mogła podołać gospodarstwu. Rola pierwotnego polskiego osadnika, zwanat akże radłem od narzędzia jakiego do jej uprawy używał, obejmowała powierzchnię
15 morgów i trzeba trzymać do jej uprawy jedną parę sprzężajną. Pierwotny lechita nie miał żadnego powodu trzymać się jakiejkolwiek miary, która zależała od potrzeb
wielkości rodziny, łatwości karczunku, urodzajności gleby.

	Włóka oznaczała przestrzeń roli, którą można było parą wołów po zaoraniu lub posianiu włóczyć, czyli zabronować przez cały jeden dzień. Dla włóki chelmińskiej
przyjęto przestrzeń 30 morgów. Na Pomorzu włókę zwano często z niemiecka huba lub hufen. W dobrach królewskich, zwanych królewszczyznami, włóki czy łany
mierzono na 33 mórg.

   Mórg czy morga?
	Mórg w spolszczeniu zwany jutrzyną pochodzi od wyrazu niemieckiego Morgen – jutro lub poranek. W polszczyźnie utarła się nazwa mórg w rodzaju męskim.
Niewłaściwie zatem zaczęto w nowych czasach przyjmować rodzaj żeński morga. Mórg był określany jako przestrzeń, którą jeden człowiek mógł zaorać lub skosić w ciągu
przedpołudnia. Duży mórgo kreślał przestrzeń jaką jeden człowiek mógł zaorać lub skosić przez cały dzień. Mórg mały zwany też magdeburskim, saskim czy bawarskim
obejmował  obszar od 135 do 180 prętów kwadratowych, czyli po przeliczeniu na hektary około 0,25ha. Mórg duży zwany chełmińskim był na Pomorzu używany przed
morgiem małym. Był to mórg 300 prętowy. W przeliczeniu na hektary obejmował powierzchnię 0,56hektara.

	Pręt miarą długości i powierzchni. Na Pomorzu stosowano części morgu: pręt kwadratowy, pisany zniemiecka Ruthen. Po przeliczeniu na nową miarę metryczną to
obszar pola od 14,58 m. kw. do 18,66 m. kw. Pręt jako miara długości wynosił od 3,76 do 4,5metra. Pręt pierwotnie znaczył tylko laskę, tyczkę do mierzenia, później została
nazwa miary powierzchni. W XII wieku mila miała długość 1500 prętów = 199,5 m.kw. Pręty powierzchni większe zwano zagonami. Pręty powierzchni mniejsze zwano
kopankami = 19,95 m. kw.

	Zestawienie miar powierzchni.
 Miary z XVIII – XIX wieku
 Włóka chełmińska = 30 prętów większych = 300 prętów mniejszych
 Miary XIX wieku
włóka (Hufe) = 300 mórg = 9000 prętów = 16,78 hektarów
 mórg reński = 180 prętów = 0,2553 hektara
 pręt reński albo pruski = 14,18 m. kw.

	Wniosek. W przeszłości używano bardzo dużo różnych miar. Dopiero wprowadzenia systemu dziesiętnego uprościło obliczenia. Zainteresowanych bardziej szczegółowymi
obliczeniami odsyłam do tablic szczegółowych w różnych książkach.

Autor: Jerzy Świetlik