Część pierwsza
      Najstarsze wiadomości o Czemlewie pochodzą z 1285 roku z czasów krzyżackich. Wtedy wieś wymieniana była jako granicząca z Czarżem. Należała do parafii Czarże.
Czemlewo leży na północny zachód od Dąbrowy Chełmińskiej graniczy z Czarżem, Janowem, Gzinem i Słończem. Prawie całą wieś okalają lasy. Teren pagórkowaty
z piaszczystymi wydmami. Leży na wysoczyźnie morenowej. Występują tu pozostałości polodowcowez wane kemy. Są to pagórki i drobne wały o wysokości 4 - 7 metrów,
 zbudowane z warstwowych mułków, pasków i żwirów. Utwory te osadziły się w czasie topnienia lodowca, kiedy lód był nieruchomy, a w zagłębieniach i poszczególnych
szczelinach tworzyły się jeziorka lodowe. Kiedy otaczający jeziorka lód stopniał osady kernowe wyłoniły się w postaci pagórków i drobnych wałów.
      Nazwę wsi Czemlewo wywodzić można od wyrazu czembel, co oznacza pagórek. W przeszłości używano nazw Schimilewo, Cząblewo, Schemlau, Carmlewo, Szemlewo.
W gwarze miejscowej używano Czamlewo. Znaleziono tu cmentarzysko z IV okresu brązu – z okresu halsztackiego.
      Atrakcyjne ze względów obronnych jak i możliwości gospodarowania było pogranicze doliny Wisły i wysoczyzny. Wzdłuż jej krawędzi ciągnął się pas starych osiedli.
W czasach krzyżackich Czemlewo nie odgrywało poważniejszej roli (brak wzmianek). Wczasach nowożytnych też jest mało wiadomości. Według zapisów kroniki kościelnej
w Czarżu właścicielami Czemlewa w XVI wieku byli Mortęscy herbu Orlik. Stąd musiała wywodzić się Magdalena Mortęska (1554 – 1631). Inne źródła niepotwierdzają tej
wiadomości, między innymi Karol Górski w książce “Matka Mortęska”. Dziwny jest jednak stosunek późniejszej ksieni benedyktynek chełmińskich Magdaleny Mortęskiej
do okolicznych wsi. Jej staraniem benedyktynki nabyły w okolicy następujące wsie na terenie obecnej gminy: Pień, Wałdowo, jezioro Reptówka, Janowo, część Czarża
i Jarzębińca oraz oczywiście Czemlewo. W literaturze historycznej (między innymi Mariana Biskupa) Czemlewo określane było jako własność nieokreślona. W kronice
benedyktynek chełmińskich z lat 1578– 1619 i wizytacji biskupiej Andrzeja Olszowskiego z 1667 – 1672 jest kilkawzmianek o Czemlewie. W latach 1612 – 1616 w kronice
benedyktynek jest kilka zapisów o pracach murarskich i budowlanych przeprowadzonych przez klasztor w Czemlewie. W sprawozdaniu z wizytacji biskupa Andrzeja
Leszczyńskiego z 1647 roku jest zapisane, że Czemlewo i Jarzębiniec należą do parafii Czarże. Wlatach 1667 – 1672 w sprawozdaniu z wizytacji Episkopatu Calmensis biskupa
Andrzeja Olszowskiego z lat 1667 – 1672 w Ostromecku zapisanej jest: “Wieś Janowo należy do dworu czemlewskiego – własność panien poświęconych Bogu, konwentu
chełmińskiego – tam znajdują się cztery łany z obowiązkiem dostarczania dziesięciny zbożowej”. Teraz Czemlewo należało do parafii w Ostromecku. Dalej biskup Andrzej
Olszewski pisze, że arendarzem, czyli dzierżawcą dóbr klasztornych w Czemlewie był szlachcic Rogaliński. Prawdopodobnie w tym czasie do dworu klasztornego w Czemlewie
nie należał pobliski Jarzębiniec. W dworze czemlewskim osiedlony był dzierżawca zobowiązany do odprowadzania na rzecz klasztoru dzierżawy. Nie udało się dotychczas
dotrzeć do dokumentów o warunkach tej dzierżawy. Rogalińscy byli szlachcicami, legitymowali się dwoma herbami. Jeden herb to Łodzia – piszą się z Dzwonowa. Z tego rodu
wywodziła się Jadwiga Rogalińska, ...która w Prusiech mężnie i odważnie czyniła... jak napisano o niej w księgach. Jest też druga linia Rogalińskich herbu Rogala. Z tej linii
wywodził się Aleksander Rogaliński, cześnik inowrocławski. Brak wiadomości do kiedy Rogalińscy dzierżawili te włości.

      Dotarłem do ciekawych wiadomości o głowach rodzin w Czemlewie z 1773 roku. Władze pruskie po I rozbiorze Polski postanowiły dla celów podatkowych opisać wszystkie
rodziny na zagarniętych terenach. Dokument ten nosi nazwę Kataster Frydrycjański. Określa głowy rodzin według podziału na: sołtysa, podsołtysa, dzierżawcę, komornika
z domem, komornika bez domu oraz funkcje kowal, owczarz, pasterz, karczmarz. Oto pełna lista głów rodzin osiadłych w dobrach klasztornych w Czemlewie określonym przez
spisujących wsią Szemlewo:
      Bartnick Kaz.
      Kępkowski Jan
      Komornik Wojciech
      Kowalski Mac.
      Malinowski Marcin
      Muller Conrad
      Pawlikowski Jacob
      Pawlikowski Wal.
      Piorkowski Marian
      Piorkowski Michael
      Polintz Martin
      Preskel Jacob
      Preusch Paweł
      Spichalski Wojciech
      Widszorski Jan
      W załączonych nazwiskach jest trochę błędnie zapisanych nazwisk głów rodzin. Urzędnicy pruscy nie znali języka polskiego, a próby zniemczenia nazwisk wypadały
śmiesznie. Z danych tych możemy wyciągnąć ponadto wniosek, że tylko dwa nazwiska mają obce brzmienie. Poszukiwania genealogiczne obejmujące historię dawnych
mieszkańców gminy wykazują obecność do dnia dzisiejszego w okolicy potomków tych osadników. Szczególnie dużo było we wsiach w czasach późniejszych Pawlikowskich
(Janowo,Czarże) oraz Piórkowskich, Bartnickich, Kowalskich, Mullerów, Spychalskich.
      W roku 1809 dzierżawcą dworu klasztornego w Czemlewie był Kittel. Oceniając z nazwiska był prawdopodobnie pochodzenia niemieckiego. W roku tym mamy zapis
pozostawiony  przez dozorcę szkół dla departamentu bydgoskiego Konstantego Kruszyńskiego z Nazwy Dąbrówka. Do tej szkoły chodzą dzieci z Dąbrówki, z Czemlewa od
karczmarza i leśnego oraz ze wsi Wałdowo.

      Przychodzi rok 1821. Władze pruskie dekretem z 4 czerwca 1821 r. rozwiązują zakon benedyktynek w Chełmnie i odbierają klasztorowi majętności, między innymi w
Czemlewie. W 1823 roku władze pruskie uwłaszczają chłopów w zaborze. Zawierają czterdziestoletnie umowy zwane wieczystą dzierżawą. Określają roczne opłaty za kupno
gospodarstw, czynsz i świadczenia komunalne oraz na rzecz kościoła. Po tym okresie dzierżawcy mogą się stać pełnomocnymi właścicielami z wpisem do księgi wieczystej.

Autor: Jerzy Świetlik