Zaraz w pierwszych dniach okupacji hitlerowcy rozpoczęli masową eksterminację fizyczną ludności polskiej.W pierwszym okresie okupacji akcje aresztowania
i rozstrzeliwania  ludności polskiej prowadził Selbstschutz. Na terenie gminy Dąbrowa Chełmińska było kilka ośrodków Selbstschutzu. Na czele stał opisywany już Tito,
czyli Ludolf Alvensleben i Emil Finger z Borek w Czarżu. Władze niemieckie utworzyły w Czarżu i Mozgowinie obwód urzędniczy, po niemiecku zwany Amtsbezirke.
Komisarzem obwodowym w Czarżu był Erwin Harthun, a w Mozgowinie Albrecht Gnetzlaff (urzędował w Dąbrowie).
      Pragnę opisać zbrodnie hitlerowskie w następujących ośrodkach: Czarże i okolice, Rafa, Gzin, Dąbrowa Chełmińska i Ostromecko. Dotarłem do licznych dokumentów
tych zbrodni. Dużo nowego wnoszą zeznania rodzin zamordowanych przesłuchiwanych pod przysięgą przez prokuratorów polskich w 1945 r. W zeznaniach są okoliczności
aresztowania oraz oprawcy, którzy dokonywali aresztowań. Nie obejmują wszystkich aresztowanych, ale mówią dużo o ówczesnej atmosferze. Protokoły zeznań znajdują się
w Bydgoszczy, sygnowane jako OKBZH nr 1013 (Okręgowa Komisja ZbrodniHitlerowskich w Bydgoszczy). Część protokółów znajduje się w Gdańsku (procesLudolfa von
Alvenslebena i Willi Budta).
      W dniu 29 maja 1945 r. prokurator przesłuchiwał Józefę Jurkiewicz lat 52 z Czarża, żonę zamordowanego Pawła Jurkiewicza urodzonego 14 stycznia 1890 r. “Po męża
przyszli następujący członkowie Selbstschutzu: Werner Seidel z Czarża, Erich Sieblitz z Borek i Kurt Zudse z Czarża. Z moim mężem zabrani zostali ponadto: Józef Patyk,
Józef Osiński i Podkowa, którego imienia nie pamiętam”. Ślad po mężu zaginął. Dopiero po odkopaniu grobów zamordowanych w Dąbrowie Chełmińskiej poznała zwłoki
męża po kurtce i korach, które nosił. Zwłok nie rozpoznała, bo były w rozkładzie.
      W protokóle nr 19 z dnia 28października prokurator Kurczewski wysłuchał zeznań Anny Klarkowskiej lat 30,siostry ofiary Feliksa Klarkowskiego. Zeznała miedzy innymi:
“Brat Feliks Klarkowski, ur. 10 maja 1910 r. został zabrany przez członków Selbstschutzu w Czarżu Winklera i Hugo Maretzkiego. Z bratem zabrano innych mieszkańców:
Aleksandra Rutkowskiego z Borek, Ludwika Kowalskiego i Zygmunta Tarkowskiego z Czarża”. Po ekshumacji w Dąbrowie Chełmińskiej brata rozpoznała na podstawie koszuli
i wełnianego szala oraz po złotym zębie plombie.
      W protokóle nr 21 z dnia 28października 1945 r. mamy zeznania Zofii Kowalskiej lat 45 z Dębowca. Czytamy:“Mąż Ludwik Kowalski, ur. 2 lipca 1902 r. w Siedliskach –
Bogusz powiat Jasło zabrany został przez członków Selbstschutzu Wojciecha Ryńskiego z Borek i Marcina Bergera z Czarża. W odkopanym grobie zwłoki męża poznałam po
marynarce, górnej szczęce ze złotym zębem i zielonym kapeluszu. Z nim zabrani zostali w 1939 r. Aleksander Rutkowski z Borek, Zygmunt Tarkowski”.
      Protokół nr 27 zprzesłuchania z dnia 29 października 1945 r. dotyczy zeznań Anny Patyk lat 50 z Dębowca. Jej mąż Jan Patyk, urodzony 13 marca 1891 r. w Ostrowie
Królewskim, powiat Bochnia zabrany został przez dwóch członków Selbstschutzu: Werena Seidlaz Nowej Wsi Szlacheckiej i Marcina Bergera z Czarża o ósmej wieczorem.
“Z mężem zostali zabrani inni mieszkańcy: Józef Osiński, Paweł Jurkiewicz, Podkowa (brakimienia) i jeszcze jeden Polak. Poprowadzono ich w stronę Czarża, a dokąd
to nie wiem. W rozkopanym grobie w Dąbrowie Chełmińskiej męża poznałam po płaszczu, bluzie i butach”.

      Są to zachowane zeznaniarodzin czterech zamordowanych mieszkańców okolic Czarża. Częściowoskonstruowana lista zamordowanych to:
alfabetyczny spis
 1. Daniłowski (?)Borki
 2. Jurkiewicz Paweł,ur. 14. 01. 1890 r. Czarże
 3. Klarkowski T. ur.10. 05. 1910 r. Czarże
 4. Kwiatek (?)
 5. Kowalski Ludwik,ur. 2. 07. 1902 r.
 6. Madej Teofil,kierownik szkoły Czarże, ur. 8. 08. 1894 r.
 7. Osiński JózefBorki
 8. Patyk jan, ur.13. 03. 1891 r. Dębowiec
 9. Podkowa (?)
10. Rutkowski Aleksander Borki-Dębowiec
11. Tarkowski Tadeusz, nauczyciel Czarże
12. Tokarski Zygmunt (Zygfryd), robotnik Czarże
      ... i inni.
					Cześć ich pamięci.

					Oprawcy z okolic Czarża:
 1. Werner Seidel z Nowej Wsi Szlacheckiej
 2. Erich Sieblitz z Czarża
 3. Kurt Zudse
 4. Winkler
 5. Hugo Maretzki
 6. Wojciech Ryński z Borek, kowal
 7. Martin Berger
      i wielu innych. Niektórzy będą wymienieni w następnych odcinkach, przy opisie zbrodni w Rafie i Gzinie.

      W roku 1940, w lipcu Emil Finger, za popełnione zbrodnie na Polakach, został przez niemiecki sąd skazanyna karę śmierci i przez Wehrmacht rozstrzelany.
      Mieszkaniec Czarża Józef Gardzielewski ujął w 1945 roku Wojciecha Ryńskiego, kowala z Borek. W czasie prowadzonego śledztwa Ryński zdołał zbiec nie ujawniając
miejsc zbrodni dokonywanych nad jeziorem Trzcinka.

Autor: Jerzy Świetlik