Najstarsze wiadomości o powstaniu szkoły w Czarżu pochodzą z roku 1626. Wtedy przy kościele istniała szkoła parafialna. Zachowało się w wilkierzu czarżyńskim nazwisko
bakałarza tej szkoły. Był nim Sebastian, zapewne też organista w kościele, bo taką funkcję najczęściej też pełnili. Jego zadaniem było, między innymi, doglądać: “aby
gospodarz jednego święta albo gospodyni co druga niedzielę do kościoła na służbę Państwa chodzili, pod winą groszy sześć na wosk do kościoła”. Doglądać tego miał sołtys
lub Zaka alias bakałarz. Z czasów późniejszych jest wzmianka, że właściciel Gzina dziedzic Dziatyński przeznaczył kilka mórg w Czarżu napotrzeby szkoły.

Z okresu I wojny światowej udało się ustalić następujących nauczycieli:
Rudolf Priebe, ur. 22 lutego 1888 r. pracował od 1 lutego 1914 r.
Lucjan Stawikowski, ur. 21 czerwca 1892 r. pracował od 1 października 1913 r.
Jan Thuran, ur. 16 maja 1885 r. pracował od 1 sierpnia 1912 r.
Julian Koepke, ur. 10 lipca 1857 r. pracował od 1 lipca 1890 r.
Alian Lenzner, ur. 19 stycznia 1895 r. pracował od 1 kwietnia 1919 r.
Alfons Wodkowski, ur. 27 maja 1895 r. pracował od 15 lutego 1919
Otto Lenz, ur. 24 stycznia 1895 r. pracował od 15 listopada 1919 r.
Zaczek pracował od 15 listopada 1911 r.

		Rok 1920
Przejęcie Pomorza przez władze polskie nastapiło 26 stycznia 1920 r. W szkołach uczyli niemieccy nauczyciele i nie od razu wprowadzono język polski, ponieważ nie posługiwali
się oni tym językiem. Pierwsze zmiany na stanowiskach nauczycielskich odnotowujemy w czerwcu 1920 r. W dniu 1 czerwca na nauczyciela pomocniczego i równocześnie
pierwszego nauczyciela powołana została Anna Jąkałówna z Chełmna, ur. 14 czerwca 1900 r. Drugą nauczycielką została Zofia Ebelówna, ur. 21kwietnia 1901 r. Obie nauczycielki
zapisały się na kursy dokształcające. Ze starej kadry nauczycielskiej został Feliks Lenz. Inspektor Szkolny w Chełmnie w piśmie z dnia 18 sierpnia 1920 r. zwraca się wyważając
słowa do Feliksa Lenza, że nie mówi po polsku i powinien opuścić stanowisko kierownika szkoły. Dlatego odmówiono mu złożenia ślubowania na wierność państwu polskiemu.
Drugi niemiecki nauczyciel, stały mieszkaniec Czarża 63-letni Julian Koepke złożył takie ślubowanie.W Czarżu pracował już 30 lat. W piśmie z 13 września 1920 r. powołany został
na siłę pomocniczą na czas potrzeby do szkoły niemieckiej w Czarżu. W budynku szkolnym w Czarżu pozwolono, w pierwszych latach po uzyskaniu niepodległości, prowadzić dla
dzieci niemieckich mieszkańców oddział niemiecko – ewangelicki. Julian Koepke został obok Anny Heilemann jej pierwszym nauczycielem. Budynek szkolny z czerwonej cegły
postawiony został w roku 1883. Składał się z czterech izb lekcyjnych oraz dwóch mieszkań. Dla pierwszego nauczyciela przeznaczono 3 pokoje z kuchnią, dla drugiego 1 pokój
z kuchnią. Patronat nad szkołą sprawowali fiskus i dwór w Gzinie. Zobowiązało to do wspólnego ponoszenia kosztów utrzymania szkoły. Według artykułu z 17 kwietnia 1891 r do
corocznego dostarczania drewna opałowego zobowiązani byli:
dwór w Gzinie 24,2 m. sześć.
fiskus 1,4 m. sześć.
gmina Dębowiec 10,3 m. sześć.
gmina Borki 8,2 m. sześć.
Ponadto nauczycielom należało się dalsze 27 m. sześć. drewna na jedną izbę lekcyjną, które dostarczą fiskus i dwór w Gzinie. Ilość opału dla szkoły przekraczała rocznie 100 m. sześć.
Do szkoły uczęszczało 137 dzieci polskich i 60 ewangelickich.

		Rok 1921
Sołtys Talkowski z Czarża zwraca się do Inspektora Szkolnego w Chełmnie w sprawie zmiany redanta (skarbnika) kasy szkolnej. W dniu 6 września 1921 r. zjawił się na posiedzeniu
Rady Szkolnej Miejscowej Inspektor Szkolny z Chełmna Wyrembelski. Przeprowadzono kontrolę ksiąg kasowych niemieckiego redanta Pritzlaffa. Obroty wykazały przychód
14 369,50 marek polskich, rozchód 11032, 27 marek polskich, saldo 3337,23 marki polskie. Inspektor Szkolny wprowadził dwóch nowych członków Rady Szkolnej Miejscowej
Sobieralskiego i Serowskiego. Nauczyciele otrzymali zaległe pensje. Protokół z posiedzenia podpisali: Serowski, Noetzel, Talkowski, Fleicher, Jaworski, Sobieralski. Dla ciekawości
podaję treść pisma Jana Serowskiego z dozoru szkolnego do Inspektora Szkolnego w Chełmnie z października 1921 r.: “Dach szkolny musi być wyremontowany. Należy obsadzić
w szkole pierwszego nauczyciela i to żonatego, bo ja rozmawiałem z dziedzicem dworu w Gzienie Teodorem Ortmannem podług szkolnego drzewa. On mówił tak: Pierwszy nauczyciel
nieobsadzony, więc drewna nie daje, a jak by był pierwszy nauczyciel, to by miał służącą, to by mogła zarazem i w piecach szkolnych palić i klasy czyścić. To by było lepiej niż obcy
ludzie, bo któż tam w nocy może dozorować. Więc proszę jeszcze o wstawienie się Rządu i pomoc w spłacie regulacji szkolnych i proszę o wyjaśnienie niektórych punktów”.
	Zmiana w szkole niemiecko –ewangelickiej. Na miejsce Juliana Koepke powołano 10 grudnia na czas potrzeby nauczycielkę Hertę Wittek. Urodziła się 25 czerwca 1901 r., była
córką Adolfa Wittka z Chełmna i jego żony Friedy,z domu Heinrich. Egzamin nauczycielski złożyła 17 marca 1922 r. w Grudziądzu.

		Rok 1922
W dniu 21 lutego 1922 r. Rada Szkolna Miejscowa zwraca się do Inspektora Szkolnego w sprawie ubezpieczenia szkoły: “Żadnych pieniędzy od rządu nie otrzymaliśmy. Dawniej rząd
niemiecki płacił. Dlatego nasze podpisy cofamy i nie zamierzamy płacić. Podpisy Rady Szkolnej Miejscowej Serowski, Noetzel, Talkowski, Pritzlaff, Jaworski, Sobieralski”. Szkoła
miała być ubezpieczona na kwotę 24 000 marek polskich. Wdniu 19 sierpnia 1922 r. nominacje na nauczyciela otrzymała Franciszka Zachwiejowa z Kijewa. Wychowawstwo w szkole:
klasa I Zachwiejowa, klasy II –III Zachwiejowa, klasy IV – V Jąkałowa, oddział niemiecki Wittkówna.

					Szkoła w Czarżu w latach 1920 – 1939, część II
		Rok 1923
W roku tym był duży ruch kadrowy. W dniu 16 stycznia 1923 r. do Czarża skierowana została Józefa Żochowska z Łubieszy, powiat Sokołów. Pracowała tylko do 30 czerwca, zwolniła
się na własne życzenie. Od 23 sierpnia przenosi się z Gzina nauczyciel Stanisław Radzikowski. Od lipca na zastępstwie zatrudniony został tymczasowon auczyciel z Trzebcza Alojzy
Lamparczyk. Z dniem 11 września opuszcza Czarże Franciszka Zachwiejówna i przenosi się do Dębowej Łąki w powiecie wąbrzeskim. Z dniem 30 września zlikwidowana została szkoła
niemiecko – ewangelicka. Herta Wittkówna dostaje od 1 października nominację na nauczyciela wędrującego z siedzibą w Czarżu. Oznaczało to, że miała uczyć młodzież niemiecką
w kilku okolicznych szkołach. W Czarżu było 130 dzieci katolickich i 33 ewangelickich. Herta Wittkówna nominacji na nauczyciela wędrującego nie przyjęła i zwolniła się.
W piątą rocznicę uzyskania niepodległości przez Polskę w dniu 10 listopada 1923 r. powstało, założoneprzez weteranów I wojny światowej Koło Towarzystwa Powstańców i Wojaków.
Odtąd koło to było organizatorem rocznic państwowych i innych uroczystości. W grudniup rzenosi się do Czarża z miejscowości Pieczeń nauczycielka Janina Zydelówna.

		Rok 1924
W dniu 12 marca Rada Szkolna Miejscowa zwraca się do Wojewódzkiego Okręgu Szkolnego w sprawie pomocy pieniężnej. Piszą, że: “wieś jest uboga, z własnych pieniędzy Dozór
Szkolny musi kupować drzewo dla szkoły. Prosimy o pomoc”. Pismo podpisało 6 członków Rady Szkolnej. Jest też odcisk okrągłej pieczęci z napisem Kasa Szkolna Czarże pow.
Chełmno. W tym samym dniu Rada Szkolna zawiadamia Inspektora Szkolnego, że podwyższa opłatę za dzieci, które uczą się w Czarżu, a zamieszkują poza gminą Czarże na 2 zł
od rodziny niezamożnej i 3 zł od rodziny zamożnej. Inspektor Szkolny w Chełmnie otrzymuje jeszcze jedno pismo e sprawie powołania w tutejszej szkole kierownika szkoły. Pismo
podpisali Lamparczyk z dopiskiem “w zastępstwie kierownika szkoły” oraz Talkowski, Jaworski, Böhm, Serocki, Flecher.
Obchodzono w szkole:
150 rocznicę śmierciStanisława Konarskiego i utworzenie Komisji Edukacji Narodowej.
Święto sadzenia drzew,podczas którego młodzież sadziła otrzymane z leśnictwa sadzonki.
30 czerwca odbywały się duże uroczystości szkolne i wiejskie.Zorganizowano koncert w terenie. Towarzystwo Powstańców i Wojaków zorganizowało zabawę publiczną na świeżym
powietrzu.
	25 września powołany został formalnie pierwszy kierownik szkoły. Został nim Maksymilian Jakubowski z Czarnego Błota z tytułem nauczyciel tymczasowy i kierownik Publicznej
Szkoły Powszechnej w Czarżu. Przydział godzin w czteroklasowej szkole był następujący:Jakubowski 23 godz. Jąkałówna 30 godz. Ebelówna 24 godz. Lamoarczyk 30 godz. Z dniem
1 stycznia Janina Zydelówna przenosi się z Czarża do Dąbrowy Wybudowanie.

			Rok 1925
W dniu 15 stycznia Rada Szkolna zwraca się do Inspektora Szkolnego ze skargą na sąsiednią gminę Borki,która nie płaci za dzieci z Borek uczęszczające do szkoły w Czarżu.
Uzgodniono, że gmina Borki pokrywa czwartą część budżetu szkoły w Czarżu. Liczebność klas wynosiła: I – 29, II – 34, III – 31, IV – 29, V – 27, VI – 20, razem 170 dzieci. Szkoła
przygotowała na 1 lutego przedstawienie pt. Chłopi. Dochód przeznaczonona potrzeby Towarzystwa Powstańców i Wojaków. W dniu 1 marca proboszcz czarżeński obchodził 25
rocznicę święceń kapłańskich. Lekcje nie odbyły się. Szkoła brała udział w uroczystym nabożeństwie. 5 kwietnia troje niemieckich mieszkańców zwróciło się do Inspektora Szkolnego
w Chełmnie o wyrażenie zgody na naukę niemiecką po południu. 20 czerwca odbył się w szkole egzamin publiczny z udziałem władz gminy i rodziców. Przeprowadzono trzy pokazowe
lekcje.

			Rok 1926
W szkole prowadzony jest remont.Gminy Borki i Dębowiec zalegają w opłatach na rzecz szkoły na kwotę 300 zł. Zofia Ebelówna zwalnia się na własną prośbę i z dniem 25 września
przenosi się do Trzemeszna. Liczebność klas: I – 17, II – 19, III – 37, IV – 28, V – 23, VI– 17, VII – 8 dzieci. Od 1 maja 1926 r. Alojzy Lamparczyk przenosi się do dwuklasowej szkoły
w Płutowie. Od 4 czerwca przenosi się nauczycielka Emilia Boninowa, ur. 7 marca 1906 r. Biblioteka szkolna posiada 145 książek i 120 czytelników. 12 lipca przeprowadzony jest
w szkole egzamin publiczny z udziałem gości. Egzamin ma uroczysty charakter. Dziatwa szkolna popisuje się swoimi umiejętnościami. W 1926 roku do szkoły w Czarżu uczęszczają
dzieci z Borek z nauczycielem Kuidermannem. W dniu 30 maja było w szkole 27 dzieci z Borek i 143 z Czarża. Kierownikiem szkoły zostaje nauczyciel z Borek Roman Kuidermann.
Szkołę objął po Maksymilianie Jakubowskim, który przeniósł się do Grudziądza.Posadę nauczyciela objął od 13 września nauczyciel Teofil Piotrowski, ur. 31października 1903 r.
Na dzień 14 grudnia w szkole uczy czterech nauczycieli:Roman Kuidermann, kierownik szkoły, Teofil Piotrowski, Anna Jąkałówna, EmiliaBoninowa. Z poszczególnych wsi do Czarża
uczęszcza następująca liczba uczniów:Czarże 85, Słończ 22, Nowa Wieś Szlachecka 11, Borki 11, Dębowiec 14, Gzin Wybudowanie 9, razem 152 dzieci. W dniu 31 marca
przeprowadzono tradycyjny już egzamin publiczny.

			Rok 1927
Od 1 września 1927 roku nowym kierownikiem czteroklasowej szkoły zostaje January Tobolski, ur. 4 kwietnia1905 r. Przybył z Zapędowa, powiat chojnicki. Rozgorzała spór między
Radą Szkolną w Borkach i Czarżu o pokrywanie kosztów utrzymania szkoły. Spór musiałor ozstrzygać Starostwo Powiatowe w Chełmnie, które uznało dotychczasowe posunięcia
Rady Szkolnej w Czarżu za nielegalne.

					Szkoła w Czarżu w latach 1920 – 1939, część III
			Rok 1928
Z dniem 31 sierpnia 1928 rokuTeofil Piotrowski przestaje pracować w szkole w Czarżu. Od 1 września do Czarża przenoszą się Wanda Połomska, ur. 10 marca 1904 r. i Jan Tkaczyk,
ur. 7 lipca1904 r. Obydwoje zawierają ślub i dalej występują w szkole jako małżeństwo nauczycielskie. Sołtys ze Słończa Bölm zwraca się do Inspektora Szkolnego wChełmnie
w imieniu obywateli niemieckich ewangelików żeby godziny religii katolickiej odbywały się przed albo po lekcjach. Rada Szkolna składa dalszes kargi na gminę w Borkach o to, że nie
płaci na potrzeby szkoły w Czarżu.
			Rok 1929
Małżeństwo nauczycielskie Jani Wanda Tkaczykowie przenoszą się z dniem 1 września do Brodnicy, a do Czarżaprzenoszą się:
1. Mieczysław Piotr Żółtowski, ur. 29 kwietnia 1898 r. z Brodnicy
2. Jan Świtajski z Torunia, ur. 5 lutego 1907 r.
3. Marianna Pszczółkowska, ur. 2 lutego 1910 r. absolwentka seminarium nauczycielskiego

			Rok 1930
5 lutego 1930 r. adwentyści z Czarża zwracają się do Inspektora Szkolnego w Chełmnie z pytaniem, czy można zwolnić adwentystów w czasie lekcyjnym na naukę religii poza szkołą.
Odpowiedź Inspektora Wyrembelskiego była następująca: “nauka religii adwentystów nic nas nie obchodzi. Kto pragnie uczyć nauki religii musi na to posiadać zezwolenie z
Kuratorium. Czy on się może takim wykazać?”

Od 1 sierpnia Mieczysław Żółtowski przenosi się do szkoły w Zegartowicach. Pełnił w zastępstwie obowiązki kierownika szkoły. Od 1 sierpnia z Leśnowic powiatu chełmskiego przybywa
Teofil Madej na stanowisko nauczyciela i kierownika szkoły. Funkcje tę pełnił aż do 1 września 1939 r. Urodził się 8 sierpnia 1894 r. w miejscowości Nowiny, powiat Tarnobrzeg.
Pracę w szkole rozpoczął w 1919 r. Ukończył 4s emestry Politechniki we Lwowie. Dotychczasowy kierownik January Tobolski przebywał w Wejherowie i oficjalnie odwołany został z
Czarża w dniu 1 września 1931 r. do Grudziądza. Między Radą Szkolną w Czarżu i Borkach w dalszym ciągu trwa spór o dzierżawę dawnego budynku szkolnego, który początkowo
zamieszkiwany był przez nauczycieli z Czarża, potem wydzierżawiony rolnikom, którzy z koleinie płacili czynszu zgodnie z umową. Czynsz roczny określono na 390 zł. W rokusz kolnym
1930/1931 uczyli: Teofil Madej, Emilia Boninowa, Jan Świtajski, MariaŚwitajska. Projektuje się zakupić chorągiew szkolną, ponieważ takiej dotychczas brakowało. Przeprowadzono
zbiórkę pieniężną na Towarzystwo Czytelni Ludowych.Liczba dzieci w klasach: I – 66, II –37, III – 27, IV – 36, V – 8, VI – 11.Razem 185 uczniów.
	W szkole jest tylko mieszkanie dla kierownika i jednego nauczyciela. zarząd gminy wypłaca nieregularnie innym nauczycielom dodatek mieszkaniowy na wynajęcie lokum w
domach prywatnych. Rada szkolna przez wszystkie lata wysyła do wielu instancji pisma i protesty w sprawie braku pieniędzy na pokrycie wzrastających potrzeb szkoły. Redantem
szkolnym jest Jan Serowski, przewodniczącym Teofil Madej,sekretarzem Antoni Pawłowski. Członkami są ponadto Jan i Stefan Pałczyńscy, Stanisław Jaworski, Ignacy Buliński,
Adam Tymiński, Paweł Siekierkowski, Stanisław Laskowski i Karol Gernsel. Dodatkowo Teofil Madej jest urzędnikiem USC w Czarżu od 30 lipca1933 r. i prezesem oddziału Związku
Strzeleckiego.

			Rok 1936/7
Zespół nauczycielski:kierownik Teofil Madej, Emilia Boninowa, Stanisława Guzgulówna, WojciechMarzec, Teresa Tokarska, Jan Przybylski. Budżet wydatków rzeczowych szkoły
zaplanowano na 2316 zł.
			Rok 1937/8
Ostatni z zachowanych protokołów Rady Pedagogicznej w Czarżu z 20 czerwca 1938 r. podaje:
Nauczyciele: kierownik Teofil Madej, Stanisława Tokarska, Tadeusz Tokarski, Emilia Boninowa, Wojciech Marzec, Wiktoria Danielewicz.
Liczba uczniów w klasach: I –56, II – 40, III – 45, V – 47, VI – 023, VII – 11.
Biblioteka liczyła 238 tomów.Korzystało z niej 133 dzieci.
Drużynę harcerską prowadził Tadeusz Tokarski, LOPP, Ligę Morską i Kolonialną Teofil Madej, Szkolną Kasę Oszczędności Wojciech Marzec. 50 uczniów oszczędziło 80,88 zł.
Spółdzielnię uczniowską prowadziła Emilia Boninowa, Gromadę Harcerską i teatrzyk szkolny Stanisława Tokarska.
			Rok 1938/9
Dokumenty z tego roku niezachowały się.

Wrzesień 1939 roku
Po zajęciu Polski przez Niemców nastąpiły prześladowania ludności, a zwłaszcza inteligencji. Dwóchnauczycieli z Czarża Teofila Madeja i Tadeusza Tokarskiego aresztowano
w październiku 1939 r. Kilka dni przetrzymywano ich w Chełmnie, a następnie zamordowano w Klamrach. Oddali swe życie za to, że byli Polakami.

Autor: Jerzy Świetlik