Szkoła w Dąbrowie Chełmińskiej – część I
Zachowały się nieliczne nazwiska nauczycieli sprzed 1920 r. Oto one:
Hugo Schulz, urodzony 20 kwietnia 1879 r. w Tucholi; w szkole Dąbrowie od 10 stycznia 1913 r.
Józef Świetlik, urodzony 6 lipca 1895 r. w Grudziądzu; w Dąbrowie od 20 marca 1915 r.
Ferdynand Stein, ur. 6 sierpnia 1896 r. W Dąbrowie od 1 maja 1916 r.
Rudolf Braka, ur. 13 lutego 1891 r. kierownik szkoły od 16 maja 1913

		Rok 1920 – 1921
Zbliża się koniec zaborów.Pod koniec stycznia (26. 01.) 1920 r. władzę obejmują Polacy. We wsi mieszka dużo Niemców W pierwszych latach po uzyskaniu niepodległości
większość z nich przenosi się do Niemiec. Zostają starsi, najczęściej nie posiadający dzieci w wieku szkolnym. Ostatni niemiecki kierownik Rudolf Braka pracuje do 15
kwietnia 1920 roku. Zachowały się dokumenty Wojewódzkiej Komisji do spraw Wyznaniowych i Szkolnych w Toruniu do Inspektora Szkolnego w Chełmnie: “ Prosimy
zaprzysiąc p.Braka o ile w przyszłości i obecnie zachowanie zasługuje na to, by go zatrzymaćw naszym szkolnictwie. O ile są wątpliwości co do lojalności wobec społeczeństwa
polskiego, to proszę zaprzysiężenia zaniechać”. Pod pismem jest uwaga: -zaprzysiężenia zaniechano, o czym p. Barca 27 sierpnia 1920 r. doniesiono –Inspektor Szkolny
w Chełmnie Wyrębelski. Od 20 kwietnia 1920 r. do pracy w szkole powołany zostaje młody nauczyciel z Dąbrowy Wybudowanie CelestynKamiński. Niedługo pracuje w tej
szkole. Wobec zagrożenia bolszewickiego w wojnie polsko – bolszewickiej w 1920 r. zgłasza się jako ochotnik do obrony ojczyzny. Stacjonuje w Bydgoszczy od 20 lipca 1920 r.
w 15 Zaporowym Pułku Artylerii Polowej, gdzie pełni funkcję oświatową wśród 13 tysięcy ludzi. Od 21października skierowany zostaje, po reklamowaniu z wojska, do
dwuklasowej szkoły w Dąbrowie Chełmińskiej jako pierwszy nauczyciel. W tym czasie w budynku szkolnym mieściły się dwie szkoły: polsko – katolicka 68 uczniów i niemiecko
–ewangelicka 37 uczniów. Wymiar godzin lekcyjnych w każdej ze szkół był następujący: klasy I – II 17 godzin, klasy III – IV 24 godziny. Budynek szkolny zbudowany był w 1875 r.
Składał się z dwóch klas oraz dwóch mieszkań. Dla pierwszego nauczyciela pięć pokoi, dla drugiego jeden pokój. Przy szkole było 3,75 ha ziemi Według martykuły szkolnej
(dokument prawny założenia szkoły) opał należał się w następujących ilościach: dla dwóch klas po 22,24 metrów przestrzennych, dla pierwszego nauczyciela 29 metrów, dla
drugiego 6,12 metrów przestrzennych. Zaznaczono jeszcze szczapy sosnowe. Prawie 80 metrów sześciennych drewna opałowego dla szkoły pokrywane było z funduszu
samorządowego gminy. To wszystko trzeba było przywieźć, pociąć, porąbać. Jest jeszcze jedna uwaga: 60 m. sześć. drewna dostarcza fiscus w naturze, 18,6 m.sześć.
w równoważniku. Takie to były czasy, kiedy do opalania nie używano węgla.

Drugim nauczycielem była AnnaHeilemann, ur. 15 października 1889 r. w Gogolinku w powiecie bydgoskim.Przyjęta została 1 listopada 1920 r. z anotacją “na czas potrzeby”.
Anna Heidemann posiadała wykształcenie licealne. Złożyła ślubowanie na wierność państwu polskiemu. W dokumentach znajduje się kopia polska i tłumacze nieniemieckie.
W dekrecie o skierowaniu do szkoły znajduje się jeszcze praktykowany w tym czasie zwrot: “Zechce Pani złożyć wizytę Panu Inspektorowi Szkolnemu i Panu Staroście w
Chełmnie”. Katoliccy nauczyciele mieli jeszcze obowiązek złożenia oficjalnej wizyty miejscowemu proboszczowi. Miejscowi Niemcy nie mogą pogodzić się z tym, że ich rola
w szkole się zmniejsza. Wysyłająliczne protesty do Inspektora Szkolnego Wyrębelskiego. Chodzi im między innymi o zwolnienie ze służby niemieckiego nauczyciela Rudolfa
Braka. Później o to, że pierwszym nauczycielem nie została Anna Heidemann, pięć lat starsza od Celestyna Kamińskiego i posiadająca pełne wykształcenie licealne. Rada
Szkolna miejscowa składała się z niemieckich mieszkańców: Fisch – przewodniczący,Bettinger – członek, Mayer – rendant (skarbnik)

		Rok 1922
W szkole zorganizowano kurs dla młodzieży pozaszkolnej, na którym uczono po polsku pisania, czytania, historii Polski, gramatyki i rachunków. Do Rady Szkolnej miejscowej
dokoptowano Polaka Jana Kraśkiewicza, mistrza rzeźnickiego. 25 kwietnia odbył się ślub Celestyna Kamińskiego ze Stefanią Hanelt, mieszkanką Dąbrowy Chełmińskiej,
nauczycielką w szkole Dąbrowa Wybudowanie. Sołtysem wsi został Polak Jarocki. Oberżysta Karnisz prowadził przy karczmie Towarzystwo Harcerskie. Zachował się zapis:
“... który w oberży zbiera młodzież i podobno uczy”. Biblioteka szkolna posiadała 30 książek.

		Rok1923
W szkole polsko – katolickiej uczy się 103 dzieci, w niemiecko – ewangelickiej 67 dzieci, w tym z Dąbrowy 57, z Cichoradza 4, z Gzina 3, z Wałdowa Królewskiego 1,
z Gierkowa 2. Nauka poza szkolna prowadzona jest w szkole dwa razy w tygodniu przez dwie godziny. Słuchaczy było 20. Założono koło Towarzystwa Powstańców i Wojaków
(TPiW). Należeli do niego weterani pierwszej wojny światowej. Prowadzili ważną pracę patriotyczną, organizowali społeczeństwo na rzecz Polski. Organizowali imprezy
patriotyczno – państwowe, uroczystości państwowe, przemarsze. Nosili strój z elementami wojskowymi - rogatywki, pasy, mundury organizacyjne. Na zebraniach pogadanki
z historii Polski wygłaszał Celestyn Kamiński. Młodzież wystawiała sztuki teatralne, z których dochód przeznaczano na zakup sztandaru koła TPiW. Po wakacjach letnich nie
zgłosiła się do pracy w szkole ewangelickiej nauczycielka Anna Heidemann. Porzuciła szkołę, wyjechała do Niemiec.

		Rok 1924
Dotkliwe mrozy w lutym spowodowały kilkunastodniową przerwę w nauce szkolnej. W marcu obchodzonorocznice Komisji Edukacji Narodowej im. Stanisława Konarskiego.
W dniach 28 –29 kwietnia obchodzono święto sadzenia drzew. Sadzonki otrzymano z leśnictwa Linie. W szkole uczyło się 120 uczniów, w tym 22 ewangelików. Liczebność klas
była następująca: klasa I - 21 uczniów, klasa II – 26, klasa III – 24, klasa IV– 25, klasa V – 23, klasa VI – 1 uczeń. Mieszkanie w szkole zostało przebudowane. Kierownik szkoły
Celestyn Kamiński z żoną Stefanią zajmowali 3pokoje o powierzchni 64 m. kw., drugi nauczyciel zajmował 2 pokoje opowierzchni 24 m. kw. 21 grudnia zorganizowano
uroczystości związane z Gwiazdką. Młodzież wysłuchała pogadankę o ziemi chełmińskiej. Przygotowano przedstawienie pt. “Betlejem Polski”. Obecnych było 200 osób. Dochód
przeznaczono na zakup sztandaru dla Towarzystwa Powstańców i Wojaków.

					Szkoła w Dąbrowie Chełmińskiej – część II
		Rok 1925
W tym roku podniesionostopień organizacyjny do szkoły trzyklasowej. Uczyli Celestyn i Stefania Haneltowie oraz nowa nauczycielka Wanda Fiałkówna, ur. 12 czerwca 1894 r.
Była po trzymiesięcznym kursie nauczycielskim. W dniu święta szkoły 30 czerwca odbył się egzamin publiczny uczniów. Zaproszone były władze gminy z księdzem proboszczem
oraz rodzice. Młodzież w obecności gości była odpytywana. Popisywała się swoimi wiadomościami. Egzamin publiczny urozmaicony był występami dzieci. 7 grudnia odbyły się
w szkole uroczystości Bolesławowskie. Zapoznawano się z historią Polski i rolą Bolesława Chrobrego.

		Rok 1926
W szkole uczy się 108 dziecikatolickich i 17 ewangelików. 7 czerwca szkoła zorganizowała obchody StanisławaStaszica. Przygotowano przedstawienie słowno – śpiewane pt.
“Na wymiarze”. Dochód z przedstawienia przeznaczono na rzecz Towarzystwa Powstańców i Wojaków. Liczba książek w bibliotece szkolnej wynosiła 293. W roku tym
zorganizowano wycieczki przyrodnicze i krajoznawcze do rezerwatu brzozy karłowatej na Linie oraz do Ostromecka i Fordonu.

		Rok 1927
Z dniem 31 lipca 1927 r.odeszła na własne życzenie Wanda Fiałkówna. Na jej miejsce przybyło dwóch nauczycieli: Stanisława Mięsikowska z Lisnowa, ur. 23 września 1887 r.
nauczyciel geografii, przyrody; Józef Nogalski z Marcinkowa powiat Wągrowiec. Tradycyjnie w dniu święta szkoły 30 czerwca odbył się egzamin publiczny z licznym udziałem
gości oficjalnych i rodziców.

		Rok 1928
Od 1 stycznia 1928 roku rozpoczął pracę nauczycielską Jan Brzeziński, ur. 10 września 1906 r. Przybył z dwuklasowej szkoły w Drzonowie. Z inicjatywy kierownika szkoły
Celestyna Kamińskiego powstał projekt skomasowania obwodów szkół Dąbrowa Wieś i DąbrowaWybudowanie. Powstał projekt 6-cio klasowej szkoły o 6 nauczycielach,
podobnej do istniejącej szkoły w Unisławiu. Był jednak duży problem, bo brakowało dwóch izb lekcyjnych. Samorząd gminny stanowczo odmówił rozbudowy szkoły z powodu
braku pieniędzy. Spotykamy też ostry protest mieszkańców z Dąbrowy Wybudowanie.Pisali między innymi, że do szkoły we wsi wysyłać dzieci nie zamierzają, mają na miejscu
dwuklasową szkołę i dzieci dostatecznie, bo aż 80. List protestacyjny podpisało 21 mieszkańców. Dekretem Kuratorium Oświaty z dnia 22 grudnia 1928 r. dokonano komasacji
obwodu dwuklasowej Publicznej Szkoły w Dąbrowie Wybudowanie z trzyklasową PublicznąSzkołą w Dąbrowie Wieś na pięcioklasową Publiczną Szkołę w Dąbrowie Chełmińskiej.
Dzieci klas I – II miały być rozszczepione, czyli równoległe oddziały we Wsi iWybudowaniu, a klasy III połączone i uczyć się miały na Wybudowaniu. Zmieniona sieć szkół została
wprowadzona od 15 stycznia 1930 r.

	Szwagier kierownika szkołyTadeusz Hanelt zainicjował i doprowadził do zbudowania pomnika niepodległości wDąbrowie. Pomnik stanął na skrzyżowaniu dróg
w Dąbrowie Chełmińskiej. Tadeusz Hanelt jako prezes koła Towarzystwa Powstańców i Wojaków przechowywał w salonie swego mieszkania sztandar TPiW , który był
wykorzystywany do wszystkich uroczystości państwowych i kościelnych. W 1928 r. w dniu święta Królowej Polskii Konstytucji 3 maja przypadała 10 rocznica niepodległości
Polski. Z tej okazji odbyły się, podobnie jak w całej Polsce, uroczyste obchody. Oprawę wojskową i pochód – paradę zorganizowało Towarzystwo Powstańców i Wojaków.
Uroczysty przemarsz odbył się od placu przed domem państwa Haneltów do pomnika. Tam zorganizowano capstrzyk.
	Przybył redaktor Dziennika Bydgoskiego, który wygłosił okolicznościowe patriotyczne przemówienie. Wuroczystościach wzięło udział aż 1000 osób. Na zakończenie
uroczystości odbyła się w sali pana Woźniaka na Linii zabawa ludowa. Strzelano z rakiet, palono ognie bengalskie.

		Inne wydarzenia.
Z dniem 19 września 1928 r.do szkoły przydzielona została nowa nauczycielka Józefa Batorowa, ur. 22 sierpnia 1894 r. Przybyła z Małopolski. W szkole przeprowadzono
zbiórkę na fundusz Czytelni Ludowych. Z tego funduszu we wsiach zakładano punkty biblioteczne, z których korzystać mogła ludność dorosła. Czytelnie Ludowe najczęściej
mieściły się w siedzibach szkół.

					Szkoła w Dąbrowie Chełmińskiej – część III
		Rok 1929
W wyniku komasacji obwodów szkolnych ilość dzieci w pierwszym roku przekroczyła 170, w następnych miała przekroczyć 200. Młodzież z Gzina miała uczęszczać do szkoły
w Dabrowie tylko do końca roku. Po zlikwidowaniu szkoły w Gzinie liczba dzieci stamtąd wynosiła 28, co według ówczesnych przepisówb yło za mało na utrzymanie w tej wsi
szkoły. W 1928 roku właściciel wsi Gzin przeprowadził parcelację majątku. Osiedliło się przeszło 100 nowych parcelantów. W 1929 liczba dzieci z Gzina zwiększyła się do 85.
Zachodziła pilna potrzeba ponownego uruchomienia tam szkoły. Ludność Gzina zobowiązała się do wyremontowania szkoły do końca maja 1930 r. Wystąpił jeszcze jeden
protest ze strony, jak się wtedy mówiło, obszaru dworskiego w Gierkowie. Dawniejsze zobowiązania właściciela Cichoradza i Gierkowa hrabiego Alvenslebena zobligowały do
pokrywania części kosztów utrzymania szkoły w DabrowieWybudowaniu z obszaru wsi Otowice, która kiedyś do nich należała. Nowy właściciel Gierkowa Roman Kentzer
podtrzymywał zobowiązania ale według starych warunków. Obliczeń dokonywano według ilości rodzin posyłających dzieci do szkoły. Nowe warunki mówiły, że płaci się od
wielkości dochodów. Roman Kentzer utrzymywał ponadto szkołę jednoklasową w Gierkowie. Spór trwał trzy lata i zakończył się zupełnie nieoczekiwanie. Obszar dworski
w Gierkowie pragnął zlikwidować szkołę w Gierkowie. Zawarto ugodę, na mocy której Roman Kentzer właściciel Gierkowa zobowiązuje się płacić 600 zł w czterech ratach jako
 udział w kosztach utrzymania szkoły w Dąbrowie.

		Inne wydarzenia:
Z powodu silnych mrozów od 14 lutego przez kilkanaście dni szkoła była zamknięta. Rada Szkolna Miejscowa odmówiła, z powodu braku funduszy, zapłaty za zamówione
w mennicy pieczęcie metalowe dla szkoły. Liczba książek w bibliotece szkolnej wynosiła 512. W sześcioklasowej szkole pracowali: kierownik szkoły Celestyn Kamiński,
Stefania Kamińska, Józefa Batorówna, Jan Brzeziński, Kazimiera Świtażanka, Stanisława Mięsikowska.Brakujące izby lekcyjne uzupełniano wynajmowaniem pomieszczeń
u rolników wewsi. 6 lutego założono w szkole sklepik szkolny. Zysk ze sklepiku przeznaczano na potrzeby dzieci. Opiekunem sklepiku była Stanisława Mięsikowska.

		Rok 1930
Z dniem 1 sierpnia Kazimier aŚwiteżanka przeniosła się do trzyklasowej publicznej szkoły powszechnej wRybieńcu. Z dniem 2 września przybyła nauczycielka
Kamila Mraczkówna z Czerwinakoło Warszawy.
		Rok 1931
9 marca szkoła otrzymała z Kuratorium ostrzeżenie, że komasacja szkół nie będzie mogła być utrzymana o ile nie zostanie w najbliższym czasie wszczęta rozbudowa szkoły
w Dąbrowie. W szkole uczy się 218 dzieci. Szkoła urządziła dla dzieci wycieczkę do Ostromecka. Od 1 lutego nauczycielka Kamila Mraczkówna przeniosła się do szkoły w Gzinie.

		Rok 1932
Alfons Jarocki, bezrobotny nauczyciel, mieszkaniec Dąbrowy pracuje w zastępstwie od 5 kwietnia do 1 lipca bez wynagrodzenia. 5 czerwca Kuratorium w Toruniu zawiadamia,
że nie uważa za wskazane utrzymanie komasacji szkół Dąbrowa Wieś i Dąbrowa Wybudowanie i poleca przedłożyć warunki cofnięcia. Młodzieży w Dąbrowie Wsi jest 157, a
z Dąbrowy Wybudowanie 73. Z dniem 1 września 1932 r. przywraca się stan obwodów sprzed połączenia i tworzy jednoklasową szkołę w Dąbrowie Wybudowanie oraz
trzyklasową szkołę w DąbrowieWieś. Z dniem 1 września odwołany został z powodu zmian organizacyjnych nauczyciel Jan Brzeziński.
W skład Nowej Rady Szkolnej Miejscowej wchodzą:
Celestyn Kamiński, przewodniczący
Wojciech Stelmasik
Wojciech Wawak
Franciszek Woźny
Ignacy Medoń

		Rok 1933
23 lutego 1933 r. utworzono drużynę harcerską. Opiekunem jest Celestyn Kamiński.
		Lata 1934 – 1939
Z tych lat dokumenty szkoły nie zachowały się. Są fragmenty odpisów Rady Pedagogicznej.
Ważniejsze adnotacje:
1934 r. – Nauczyciel Maksymilian Henke jest wychowawcą klasy II.
1935 r. - W sześcioklasowej szkole uczą: kierownik Celestyn Kamiński, Maksymilian Henke, Maria Henke, Stanisława Mięsikowska, Bobówna, Karol Ziętara.
1936 r. – W szkole uczą: Celestyn Kamiński, kierownik, Stanisława Mięsikowska, Maksymilian Henke, MariaHenke, Karol Ziętara.
1937 r. – Uczą: Celestyn Kamiński, kierownik, Stanisława Mięsikowska, Maksymilian Henke, Maria Henke, Helena Huberówna.
1938 r. – Uczą: kierownik Celestyn Kamiński, Stanisława Mięsikowska, Ratkowski, Maksymilian Henke, MariaHenke, Wiktoria Danielewicz.
1939 r. – W październiku Niemcy aresztują Celestyna Kamińskiego i Maksymiliana Henke. Najpierw trzymająich kilka dni w Chełmnie, a następnie pod koniec
października mordują w lesie w Małym Czystym. Zostają wdowy po nich Stefania Kamińska z córką Zofią i Maria Henke z synami Aleksandrem, Jerzym i Ryszardem.
W lutym 1945 roku Maria Henke, Stefania Kamińska i Augustyna Wiewiórzanka organizują ponownie szkołę wDabrowie Chełmińskiej.

Autor: Jerzy Świetlik