Mała wieś Rafa posiada własną jednoizbową szkołę od roku 1890. Budynek szkoły posiada wymiary 7,85 m. na 4,50 m., a wysokość w klasie wynosi 3,25 m.
Z okresu przed 1920 r. udało się ustalić następujących nauczycieli:
1. Florian Kurt, ur. 14 lipca 1887 r. z Malborka. W Rafie pracował od 1 grudnia 1910 r.
2. Głycz, który objął posadę 1 października 1914 r.
3. Konrad Straus, ur. 3 grudnia 1884 r. Uprzednio pracował w latach 1910 – 1914 w Riesenkich. W Rafie objął posadę w dniu 6 lutego 1915 r.
4. Ostatnim nauczycielem z czasów niemieckich był Otto Zimpel, ur. 8 grudnia 1891 r. Wcześniej pracował w Unisławiu, a w Rafie od 1916 roku.

	Posada w Rafie nie musiała być dla nauczycieli zbyt atrakcyjna, jeśli prawie co roku przychodził nowy nauczyciel. Po uzyskaniu niepodległości stary
nauczyciel niemiecki opuścił w 1920 r. szkołę w Rafie. W zastępstwie przez rok 1920 uczył nauczyciel z Mozgowiny Krüger. Uczył dwa razy w tygodniu
po południu od godziny 14.00 do 18.00. Wynagrodzenie za jedną godzinę lekcyjną otrzymywał w kwocie 5 marek i 60 fenigów; za dojście z Mozgowiny
do Rafy płacono mu 2,40 marki (4 km x 60 fenigów). Opał dla szkoły określono następująco: dla opalania klasy 16,63 metry przestrzenne, dla nauczyciela
28,83 m. przestrz. Jakość drewna: szczapy. Drewno dostarcza rząd.

Rok 1921
     Od 1 lutego 1921 r. przybyła z Kijewa pierwsza nauczycielka Bronisława Kroskowska, ur. 14 maja 1892 r. Rodzina wywodzi się z sąsiednich Borek.
Nominację podpisał Kurator Szkolny w Toruniu dr Riemer oraz Inspektor Szkolny z Chełmna Jan Wyrembelski. Obwód szkolny obejmował Rafę, Pień
i część Janowa. W obwodzie szkoły zamieszkiwały rodziny katolików ( 48) i ewangelików (54). Tak więc w obwodzie szkoły zamieszkiwało 102 dzieci.
W tym czasie sołtysem wsi był Falęcikowski. Rendantem z Rady Szkolnej Miejscowej był rolnik Karczewski. Kilkakrotnie zwraca się Bronisława Kroskowska
do Inspektora Szkolnego w sprawie drewna do opalania szkoły. Zwraca między innymi uwagę, że dawniej za drewno dla szkoły płaciła rejencja, czyli władze
pruskie reprezentowane przez fiskus. Wszelkie nawoływania do miejscowych władz są bezskuteczne. Wieś jest bardzo biedna – ziemia piaszczysta i nie jest
w stanie pokryć wydatków. Wymyślono sposób pokrycia wydatków szkolnych przez wprowadzenie zmiany obwodu szkolnego i włączenie w obszar dworski
w Pniu. Daje to gwarancję, że dwór w Pniu będzie pokrywał część wydatków na utrzymanie szkoły. W dniu 23 października 1921 r. skierowano wniosek w tej
sprawie do Inspektora szkolnego. Wniosek podpisali rolnicy: Stanisław Kruszyński, Antoni Piórkowski, Paweł Piórkowski i Franciszek Jarocki. Uzasadniają,
że do Rafy mają bliżej. Rafa jest bardzo biedna i potrzebuje pomocy dworu w Pniu w wydatkach na cele szkolne.
	Do szkoły w Mozgowinie uczęszcza 84 polskich i 18 niemieckich dzieci, a jest tylko jedna mała klasa. W Rafie jest mniej dzieci i tam mogą się pomieścić.
Inspektor Szkolny spotkał się z RSM z Pnia i Mozgowiny i sprawa zmiany obwodu została załatwiona pozytywnie. W dniu 28 grudnia 1921 r. w Orędowniku
Powiatowym w Chełmnie podano, że na wniosek Inspektora Szkolnego zatwierdzony został nowy rendant szkoły w Rafie Jan Gołba. Zatwierdzenie podpisał
Starosta w Chełmnie dr Paweł Ossowski.
	Pod koniec roku pani Kroskowska pisze do Inspektora Szkolnego Jana Wyrembelskiego: “Gmina Rafa nie odebrała z boru państwowego drewna opałowego
ani nie otrzymała odszkodowania za opał. Drewno, które miałam do własnego użytku spaliłam w klasie. Dla braku opału jestem zmuszona szkołę zamknąć po
19 grudnia i Rafę opuścić; nie pozostaje żadnego kawałka drewna.” W następnym piśmie pisze: “Nauka odbywa się w moim mieszkaniu. Udzielam lekcji
bezpłatnie dlatego, że mieszkańcy w Rafie są biedni. Dla braku opału zamknęłam szkołę i kurs.” W dniu 20 grudnia 1921 r. sołtys wsi Piotr Michalski zwraca
się do Inspektora Szkolnego, żeby nowo wybranego rendanta szkolnego Jana Gołbę ...dobrze jego pracę oświecić, aby pracował dla Ojczyzny i dla nowej szkoły.

Rok 1922
	17 marca 1922 r. nowy rendant Jan Gołba pragnie w oczach Inspektora Szkolnego umocnić pozytywną opinię o nauczycielce Bronisławie Kroskowskiej i pisze
do Chełmna: “ Ja rendant z Kasy Szkolnej donoszę, że pani nauczycielka wieczornicę urządziła 16 marca o 7 wieczór, dzieci licznie się zeszły, także starsi. Śpiew
był przerywany odmawianiem wierszów o Ojczyźnie poetów polskich. Dzieci odmawiały wzorowo i śpiew tak samo. Wielkie korzyści z jej pracy, za co składamy
serdeczne dzięki. Polacy, imieniem ich napisał Jan Gołbo, redant szkolny.” Kurator Szkolny w Toruniu zawiadamia, że dla nauczyciela w Rafie wyasygnuje
równoważnik pieniężny na opał. Tym samym gmina w Rafie nie będzie musiała pokrywać kosztów zakupu opału dla nauczyciela, a tylko dla szkoły. 24 października
sołtys Karczewski zawiadamia Inspektora, że nauczycielka Kroskowska może na własny koszt niektóre reperacje zrobić. W odpowiedzi Bronisława Kroskowska
stawiła wniosek o przeniesienie do innej szkoły. Wniosek później wycofała.

Rok 1923
	16 stycznia 1923 r. Kurator Szkolny w Toruniu zwrócił się do Ministerstwa WR i OP w Warszawie o udzielenie gminie Rafa pomocy na zakup drewna
opałowego większej zapomogi. 7 lutego 1923 r. nauczycielka zawiadamia Inspektora Szkolnego, żeby pomógł zdobyć opał. Jeżeli do 10 lutego nie będzie opału to
dzieci przekaże do szkoły w Mozgowinie. 24 lutego Ministerstwo WR i OP na wniosek szkoły przyznało kwotę 100 000 marek polskich na opał.

Rok 1924
	21 marca szkoła zorganizowała uroczystości związane z rocznicą Komisji Edukacji Narodowej i śmierci Stanisława Konarskiego. Biblioteka szkolna liczy 106
książek, uczęszcza do niej 40 dzieci. 31 marca szkoła jest zamknięta z powodu wielkiej powodzi. Rafa znajduje się pod wodą. 15 kwietnia szkoła organizuje święto
sadzenia drzew. W tym dniu sadzone były drzewa owocowe oraz krzewy i drzewa przy drogach i placach. 23 czerwca nowy rendant Paweł Poznań zapewnia
Inspektora Szkolnego, że szkoła otrzyma opał na zimę. 24 lipca Bronisława Kroskowska przenosi się do Trzebczyka.

					Historia szkoły w Rafie część II 
Rok 1924
	8 października 1924 roku kierownikiem jednoklasowej szkoły w Rafie zostaje Emilia Bajkowa z Unisławia, ur. 8 lutego 1899 r. w Drohobyczu. Egzamin
dojrzałości składała w Samborze. W szkole zatrudniona od 16 października 1919 r. Do szkoły uczęszczało 16 chłopców i 16 dziewcząt. 29 czerwca przeprowadzono
w szkole “Egzamin publiczny”. Obecni byli rodzice oraz ksiądz proboszcz Promiński. Przebieg egzaminu: zaczął się modlitwą i pieśnią Ojcze nasz z niebios. Dzieci
deklamowały wierszeoraz śpiewały patriotyczne piosenki. Następnie odpytywane były z przyrody i geografii. Na koniec przedstawiały fragmenty z książek
“Zaczarowany kot”, “Maciuś i dziadek”.

Rok 1925
Religii katolickiej udziela nauczycielka Emilia Bajkowa. Religii ewangelickiej udziela pani Liedke raz w tygodniu przez 2 godziny. Dzieci w szkole było razem 28.
Dzieci polskich katolickich 9 chłopców i 7 dziewcząt, dzieci ewangelików 7 chłopców i 5 dziewcząt. Ziemi szkolnej przy szkole 1 hektar 3 ary 57 metrów
kwadratowych. W kwietniu przeprowadzono w szkole “Święto sadzenia drzew”. 9 grudnia odbyły się uroczystości Bolesława Chrobrego.

Rok 1926
	9 lutego w szkole zorganizowano uroczystości związane z setna rocznicą śmierci Stanisława Staszica. Z dniem 1 maja 1926 r. Emilia Bajkowa przenosi się do
jednoklasowej szkoły w miejscowości Kiełp pod Chełmnem. Sołtysem Rafy jest Paweł Poznań. W skład Rady Szkolnej Miejscowej wchodzili: sołtys, który był
równocześnie rendantem, Wojciech Burzkowski i Teofil Gucia. Od 10 lipca 1926 r. do szkoły przybywa nauczyciel Franciszek Brzeski, ur. 25 lutego 1898 r. Wymiar
godzin lekcyjnych wynosi 30 godzin tygodniowo. Jego żona Władysława Brzeski prowadzi z dziewczynkami 2 godziny robót kobiecych.

Rok 1927
	Z dniem 1 maja 1927 r. posadę nauczyciela obejmuje Zygmunt Okonek, ur. 2 lutego 1897 r. w Poznaniu. Dotychczas pracował w dwuklasowej szkole Dąbrowa
Wybudowanie.  Liczba dzieci w szkole zmniejsza się do 25. Ministerstwo wydaje przepisy, że o ile będzie dzieci szkolnych mniej niż 40 to szkoła ulega zawieszeniu.
Teofil Gucia zostaje rendantem szkoły. Zygmunt Okonek, stosunkiem głosów 22 do 21 zostaje sołtysem wsi. Niektórzy mieszkańcy protestują, bo Zygmunt Okonek
głosował na siebie a powinien się wstrzymać.

Lata 1928 - 1930 
	W 1928 roku szkoła jak i cała Polska obchodzi uroczyście 10-lecie niepodległości. Wyeksponowana jest rola Józefa Piłsudskiego. Przemarsz młodzieży odbywa się
aż do Janowa. Na wieczornicy młodzież deklamowała patriotyczne wiersze i śpiewała pieśni. Zygmunt Okonek powołany jest do odbycia 8-tygodniowych ćwiczeń
wojskowych. Po odbyciu służby wojskowej z dniem 31 stycznia 1930 r. zostaje zwolniony z posady nauczyciela z trzymiesięczną odprawą. Następnym nauczycielem
jest Janina Dudzianka, ur. 26 czerwca 1907 r. w poznańskiem. Uczy 34 godziny tygodniowo. Ówczesna pensja wynosiła 237,65 zł, co na ówczesne czasy było bardzo
dużo. Hermann Templin uczył religii ewangelickiej przez dwie godziny.

Lata 1931 – 1939
	Od września 1931 r. następnym nauczycielem był Franciszek Bonkowski. Dzieci w szkole jest 38. Bonkowski został przewodniczącym Rady Szkolnej Miejscowej.
Członkami nowo wybranej rady zostali Paweł Poznań, Stefan Kozdroń i Andrzej Dykiel. Powraca sprawa przyłączenia obszaru dworskiego w Pniu, żeby odciążyć
finansowo wieś. Kuratorium orzeczeniem z dnia 9 lutego 1933 r. wyłącza Pień z obwodu szkoły  Mozgowina i włącza do obwodu Rafa.
	W 1932 roku do Rafy przychodzi nauczyciel Feliks Knuth z Sosnówki. Nastąpiła wymiana – do Sosnówki przenosi się Franciszek Bonkowski. Od września 1933 r.
do kwietnia 1934 r. nauczycielem jest Wiktor Sachs. W roku szkolnym 1935/36 kierownikiem szkoły jest Władysław Rosiński. W szkole jest 37 dzieci. Budżet szkolny
wynosił 776 złotych.
28 sierpnia 1937 r. przemianowano szkołę z nazwy jednoklasowej na szkołę pierwszego stopnia z klasami I – IV.
Prawdopodobnie ostatnim kierownikiem szkoły w Rafie przed 1939 rokiem był Alfons Smarz. Budżet szkoły na rok 1939/40 zaplanowano na kwotę 485 złotych.

Autor: Jerzy Świetlik