Tereny gminy ze względu na przyjazne położenie dla osiedlenia ludności i naturalnych warunków obronnych zamieszkiwane były od niepamiętnych czasów.
Świadczyć o tym mogą wykopaliska począwszy od Kamienca, Słończa, Bolumina, Ostromecka. Dwa i pół tysiąca lat temu na terenie Gzina istniał gród obronny.
Do dnia dzisiejszego zachowały się w bardzo dobrym stanie wały obronne tego grodziska oraz majdan, na którym były półziemianki z ulicami. Grodzisko
w Gzinie rozwijało się w tym samym czasie co znany w całej Polsce Biskupin, z tym że grodzisko w Gzinie było większe. Żadne pisane dokumenty z czasów przed
krzyżackich z terenu gminy nie zachowały się. W okolicy Gzina znaleziono kilka stanowisk kultury łużyckiej. Obecnie możemy mówić tylko o tym co odkryje ziemia.
Zbocza nad niziną nadwiślańską i wysoczyzna chełmińska kryją niejedną tajemnicę. Do ciekawszych należy Pień, gdzie archeolodzy szukają śladów grodu, na
którym później Krzyżacy zbudowali swoją warownię do kontroli spławu na Wiśle. Najstarszym pisanym dokumentem, który zachował się do naszych czasów jest
akt nadania biskupowi pruskiemu Chrystianowi przez Konrada Mazowieckiego posiadłości w ziemi chełmińskiej 5 sierpnia 1222 roku. W akcie wymieniono aż
pięć wsi naszej gminy: Ostromecko, Gzin, Czarże, Pień i Bolumin.

                  Czasy krzyżackie
      Po nieudanej misji biskupa Chrystiana ziemie chełmińską, a w tym tereny gminy Dabrowa Chełmińska zajął zakon krzyżacki. Krzyżacy nie budowali w gminie
żadnego zamku. Sprowadzili rycerzy, którym w zamian za służbę w czasie wypraw wojennych i niewielką opłatę przydzielili poszczególne wsie wraz z mieszkańcami.
Dokumenty mówią, że tak zwane “domy pańskie” w których mieszkali dzierżawcy krzyżaccy były w następujących wsiach: Ostromecko, Czarże, Gzin, Bolumin –
jako większe wsie, oraz Wałdowo, Reptowo, Łoktowo, Izbice, Dąbrowa, Kindorff (Rafa) – jako małe osady.
Prawdopodobnie wieś Dąbrowa należała do właścicieli Bolumina.

      W czasach krzyżackich w Pniu było prokomturstwo, które pełniło w terenie okolicznym role wójtostwa i zbierało między innymi podatki. Prokomturia w Pniu
należała do komturstwa unisławskiego, a później toruńskiego. Rycerstwo gminy brało udział, po stronie krzyżackiej, w bitwie pod Grunwaldem. Z tego czasu znany
jest, opisywany między innymi przez Jana Długosza w “Kronice”, słynny Staszko z Bolumina. Podobno był zaufanym króla Władysława Jagiełły, a równocześnie
guwernerem wielkiego mistrza krzyżackiego Ulrika von Jungingena. Staszko został przez króla wysoko uhonorowany, obdarzony ziemią i pełnił szereg funkcji
z polecenia króla.

                  Czasy pokrzyżackie
      Po wojnie głodowej 1454 – 1466 i drugim pokoju toruńskim ziemia chełmińska w róciła do Polski. Wsie w okolicach Czarża otrzymali bogaci mieszczanie
toruńscy za zasługi dla Polski. Wieś Gzin stała się i była do końca XVI wieku wsią biskupią. W Ostromecku rządziła rodzina herbu Pomian, która od nazwy wsi
przyjęła nazwisko Ostromecki. Podobnie było w XVI wieku w innych wsiach: w Boluminie - Bolumińscy, w Izbibcach -Izbińscy, w Reptowie – Reptowscy,
w Wałdowie – Wałdowscy, w Łoktowie – Łoktowscy.
      W XVII wieku nastąpiły duże zmiany. Kilka wsi stało się własnością Klasztoru Benedyktynek w Chełmnie. Do benedyktynek należały między innymi wsie:
Janowo, Czemlewo, Wałdowo, Jarzębiniec, część Czarża. Te wsie aż do rozbiorów należały do klasztoru w Chełmnie.
      Do czasów rozbiorowych obecna wieś gminna Dąbrowa należała do biskupstwa starogrodzkiego i była bezpośrednio zarządzana przez folwark w Unisławiu.
Z powodu centralnego położenia, dopiero w XIX, a właściwie XX wieku stała się siedzibą administracyjną. W pełni nabrała praw siedziby gminy dopiero
w 1927 roku.
      Białoskórnik z Torunia Steiner wykonał szereg szkiców okolicy Torunia i Chełmna. Załączam dwie jego ryciny: widok ogólny Ostromecka widziany przez dwie
kumoszki z Fordonu oraz pałac Jana Ansgarego Czapskiego w Gzinie z 1742 roku.

      Zał. ryciny

					Z dziejów gminy Dąbrowa Chełmińska w pigułce

                  Olędrzy
      W wyniku wojen szwedzkich niektóre wsie zostały spustoszone. Na tereny niziny nadwiślańskiej sprowadzano osadników z niziny holenderskiej. Związani byli
umowami emfiteutycznymi – wolni chłopi czynszowi na 40-letnich dzierżawach, zwolnieni ze służby wojskowej. W tej formie na nowo zasiedlone zostały niziny:
koło Czarża 1638 r., Słończ 1667 r., Borki i Dębowiec 1700 r., Kępy 1714 r.

                  Włości gzińskie
      Wieś Gzin pod koniec okresu krzyżackiego należała do biskupa w Starogrodzie. Za czasów polskich , gdzieś pod koniec XVI wieku był dobrem stołowym
(osobistym) biskupów. Od początku XVII wieku Gzin był własnością możnego rodu Działyńskich (1602 – 1723), Zamoyskich (1723 – 1739), Czapskich
(1739 – 1789) i związanych z nimi Nieborowskich, Potockich, Małachowskich.
      W okresie rozbiorowym właścicielem dóbr gzińskich byli: Grąbczewski, Twarowski, baron von Schleinitz, Hindenburg, Schmechel, Wedell, Poeppel, Ortman,
a po I wojnie w 1923 r. Franciszek Paczkowski. W Gzinie były dwa piękne zamki. Pierwszy zbudowano w 1602 roku, drugi w 1742 r. Nie dotrwały do naszych
czasów. Do Gzina należały wsie: Borki, Debowiec, Nowawieś Szlachecka, Stoffriede, Rafa, Słończ, Jarzębiniec, część Czarża, Łoktowo. W 1928 roku wieś została
rozparcelowana.

                  Ostromecko
      Ród Ostromeckich był właścicielem wsi Ostromecko do końca XVI wieku. Na początkuXVII wieku połączył się z Dorpowskimi, którzy gospodarzyli do około
1714 r. (lub trochę później). Drogą koligacji własność Ostromecka przejęli Mostowscy. Po pierwszym rozbiorze władze pruskie skonfiskowały majątek i przez krótki
czas mieliśmy trzech nowych właścicieli. Od 1804 roku Ostromecko nabyła drogą kupna mieszczańska rodzina grudziądzka Schoenborn. Od 1874 r. do Ostromecka
weszli droga koligacji Anvenslebenowie, którzy byli właścicielami do ostatniej wojny. Po 1945 roku w pałacu mieścił się Zakład dla Dzieci Głuchych. Potem przez
krótki czas była szkoła plastyczna. Obecnie właścicielem jest Urząd Miejski w Bydgoszczy i Filharmonia Pomorska.

                  Wnioski końcowe
      W gminie znajdują się trzy silne ośrodki administracyjne, kulturowe i oświatowe Ostromecko, Dąbrowa Chełmińska, Czarże, które obecnie zintegrowane
są w jeden organizm. Duża ilość lasów rozciąga gminę, która przez to staje się ciekawym terenem przyrodniczym.
      W 1997 roku gmina obchodziła 775 rocznicę pierwszej historycznej wzmianki: 5 sierpnia 1222 r. Konrad Mazowiecki nadał biskupowi Chrystianowi liczne dobra
w ziemi chełmińskiej, w tym między innymi 5 miejscowości leżących na terenie obecnej gminy Dąbrowa Chełmińska: dwa grody w Gzinie i Pniu oraz wsie Bolumin,
Czarże i Ostromecko. We wszystkich pięciu wsiach zorganizowane zostały uroczystości rocznicowe. Dla Ostromecka uchwalono herb oraz wybito okolicznościowe
pamiątkowe medale.

Autor: Jerzy Świetlik
Herb Ostromecka i rocznicowy medal